Ὕψωσις τοῦ Τιμίου καὶ Ζωοποιοῦ Σταυροῦ
Μία μεγάλη ἑορτὴ τῆς Ἐκκλησίας μᾶς εἶναι ἡ «παγκόσμιος Ὕψωσις τοῦ Τιμίου καὶ Ζωοποιοῦ Σταυροῦ».
Σύμφωνα μὲ τὴν ἱερὴ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀμέσως μετὰ τὴν εὕρεση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, ἡ ἁγία Ἑλένη τὸν ἀσπάσθηκε καὶ τὸν παρέδωσε στὸν πατριάρχη Ἱεροσολύμων Μακάριο, ὁ ὁποῖος ὕψωσε ψηλὰ τὸν Σταυρὸ τοῦ Χριστοῦ γιὰ νὰ τὸν δοῦν οἱ παρευρισκόμενοι χριστιανοί.
Ἕνα παρόμοιο περιστατικὸ ἔγινε λίγα χρόνια μετά, τὸ 335, τὴν ἑπομένη τῶν ἐγκαινίων τοῦ πανίερου Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως. Ὁ πατριάρχης ὕψωσε καὶ πάλι τὸν Σταυρὸ καὶ εὐλόγησε τὰ πλήθη τῶν χριστιανῶν, τῶν κληρικῶν καὶ τῶν λαϊκῶν, ποὺ εἶχαν συρρεύσει στὴν ἁγία πόλη γιὰ τὴν τελετὴ τῶν ἐγκαινίων καὶ παραλλήλως ζητοῦσαν νὰ προσκυνήσουν τὸ ἱερώτατο σύμβολο τοῦ χριστιανισμοῦ.
Γιὰ μία τρίτη καὶ τελευταία φορὰ πραγματοποιήθηκε ἡ ὕψωσις τοῦ Τιμίου Σταυροῦ καὶ συγκεκριμένα τὸ ἔτος 628. Εἶναι ἡ ἐποχὴ ποὺ ὁ αὐτοκράτορας τοῦ Βυζαντίου Ἡράκλειος πολεμᾶ τοὺς Πέρσες. Ὁ λαὸς αὐτός, πρὸ 14 ἐτῶν, ἔχει καταλάβει τὴν Παλαιστίνη καὶ ἔχει ἁρπάξει ἀπὸ τοὺς χριστιανοὺς τὸν Τίμιο Σταυρό. Ὁ Ἡράκλειος νικᾶ καὶ ἐπανακτᾶ τὸν Σταυρό. Στὶς 14 Σεπτεμβρίου ἔρχεται στὰ Ἱεροσόλυμα φέροντας στοὺς ὤμους τοῦ τὸν Σταυρό. Εἶναι ἀνυπόδητος καὶ φτωχικὰ ντυμένος. Φθάνει στὸ Ναὸ τῆς Ἀναστάσεως καὶ παραδίδει τὸν Σταυρὸ στὰ χέρια τοῦ πατριάρχη Ζαχαρία. Ἐκεῖνος ὑψώνει τὸν Τίμιο καὶ Ζωοποιὸ Σταυρὸ καὶ εὐλογεῖ τὰ πλήθη τῶν χριστιανῶν, ψάλλοντας γιὰ πρώτη φορὰ τὸν πολὺ γνωστὸ ὕμνο «Σῶσον Κύριε τὸν λαόν Σου καὶ εὐλόγησον τὴν κληρονομίαν Σου ...».
Ἀπὸ τὴν ἐποχὴ αὐτὴ μέχρι σήμερα ἡ Ἐκκλησία μᾶς τιμᾶ μὲ ἐπισημότητα ὡς πολὺ μεγάλη ἑορτὴ τὴν Ὕψωση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Λόγω δὲ τῆς σπουδαιότητάς της ἡ ἑορτὴ προκαταγγέλλεται τὴν Κυριακὴ πρὸ τῆς Ὑψώσεως καὶ παρατείνεται τὴν Κυριακὴ μετὰ τὴν Ὕψωσιν. Ἡ ὕψωσις τοῦ Τιμίου Σταυροῦ συγκαταριθμεῖται στὶς ἀκίνητες δεσποτικὲς ἑορτές, δήλ. ἐκεῖνες ποὺ ἀναφέρονται στὸ πρόσωπο καὶ τὴ ζωὴ τοῦ Δεσπότη Χριστοῦ καὶ τιμῶνται σὲ συγκεκριμένη (ἀκίνητη) ἡμερομηνία τοῦ χρόνου.
Τὴν ἡμέρα αὐτή, καθὼς ὁλοκληρώνεται ἡ Ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καὶ λίγο πρὶν ἀρχίσουμε τὴ Θεία Λειτουργία, πραγματοποιεῖται στοὺς Ἱεροὺς Ναούς μας ἡ τελετὴ τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ.
Προσεγγίσεις στὴν ἑορτὴ
Πάνω στὸ ξύλο τοῦ Σταυροῦ ὁ Χριστὸς θριάμβευσε ἐναντίον τοῦ διαβόλου. Διὰ τοῦ Σταυροῦ ἦρθε ἡ σωτηρία σὲ ὁλόκληρο τὸ ἀνθρώπινο γένος.
Προσκυνᾶμε τὸ σημεῖο τοῦ Σταυροῦ γιατί εἶναι εἰκόνα τοῦ Ἐσταυρωμένου Χριστοῦ.
Ἡ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας στηρίζεται πάνω στὸν Σταυρό.
Τὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας, τὸ κέντρο τῆς πνευματικῆς ζωῆς, γίνονται μὲ τὴν ἐνέργεια τοῦ Σταυροῦ. Ὁ ἱερέας εὐλογεῖ σταυροειδῶς τὸ νερὸ τῆς κολυμβήθρας. Μᾶς χρίει σταυροειδῶς μὲ τὸ Ἅγιο Μύρο. Μετέχουμε τοῦ Σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ μὲ τὴν Θ. Εὐχαριστία καὶ τὸ Βάπτισμα. Ὁ ἱερέας παρακαλεῖ τὸν Θεὸ Πατέρα νὰ στείλει τὸ Ἅγιο Πνεῦμα καὶ νὰ μεταβάλει τὸ ψωμὶ καὶ τὸ κρασὶ σὲ Σῶμα καὶ Αἷμα Χριστοῦ, σφραγίζοντας τὰ μὲ τὸ σημεῖο τοῦ Σταυροῦ.
Ὅλη ἡ ζωὴ τοῦ Χριστιανοῦ εἶναι σταυρική. Ὁ Χριστὸς καλεῖ ὅσους θέλουν νὰ ἄρουν τὸν σταυρό τους, δηλαδὴ εἴτε –σὲ καιρὸ διωγμῶν- νὰ μαρτυρήσουν γιὰ τὸν Χριστὸ εἴτε –σὲ καιρὸ εἰρήνης- νὰ ἀγωνίζεται νὰ ζήσει τὴν ζωὴ τῆς εὐσέβειας, σταυρώνοντας τὰ πάθη καὶ τὶς ἐπιθυμίες του.
Ὁ Χριστὸς μὲ τὴν Σταύρωσή Του συμφιλίωσε τὸν ἄνθρωπο καὶ ὅλη τὴ δημιουργία μεταξύ τους καὶ μὲ τὸν Θεό. Ὁ Σταυρὸς ἀποτελεῖται ἀπὸ δύο κεραῖες: μία κάθετη καὶ μία ὁριζόντια. Ἡ κάθετη ὑποδηλώνει τὴν κάθετη συμφιλίωση, δήλ. τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸν Θεό. Ἡ ὁριζόντια κεραία ἀναφέρεται στὴν συμφιλίωση τῶν ἀνθρώπων μεταξύ τους καὶ μὲ ὅλη τὴ δημιουργία.
Τὸ σημεῖο τοῦ Σταυροῦ εἶναι τὸ ἀνίκητο ὅπλο κάθε Χριστιανοῦ!
Ἀπολυτίκιο τῆς ἑορτῆς
Ἦχος ἃ'
Σῶσον Κύριε τὸν λαόν σου καὶ εὐλόγησον τὴν κληρονομίαν σου,
νίκας τοῖς Βασιλεύσι κατὰ βαρβάρων δωρούμενος
καὶ τὸ σὸν φυλάττων διὰ τοῦ Σταυροῦ σου πολίτευμα.
Τὸ σημεῖο τοῦ Σταυροῦ
Πρὶν ἀπὸ εἴκοσι αἰῶνες ὁ σταυρὸς ἦταν ὄργανο ἀτιμωτικῆς τιμωρίας καὶ φρικτοῦ θανάτου. Οἱ Ρωμαῖοι καταδίκαζαν στὴν ποινὴ τῆς σταυρώσεως τοὺς πιὸ μεγάλους ἐγκληματίες.
Σήμερα ὁ σταυρὸς κυριαρχεῖ σ' ὁλόκληρη τὴ ζωὴ τῶν πιστῶν, σ' ὁλόκληρη τὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας μας, σὰν ὄργανο θυσίας, σωτηρίας, χαρᾶς, ἁγιασμοῦ καὶ χάριτος. Ὅπως γράφει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος, "αὐτὸ τὸ καταραμένο καὶ ἀποτρόπαιο σύμβολο τῆς χειρότερης τιμωρίας, τώρα ἔχει γίνει ποθητὸ καὶ ἀξιαγάπητο". Παντοῦ τὸ βλέπεις. "Στὴν ἁγία Τράπεζα, στὶς χειροτονίες τῶν Ἱερέων, στὴ θεία Λειτουργία, στὰ σπίτια, στὶς ἀγορὲς' στὶς ἐρημιὲς καὶ στοὺς δρόμους' στὶς θάλασσες, στὰ πλοῖα καὶ στὰ νησιὰ στὰ κρεβάτια καὶ στὰ ἐνδύματα' στοὺς γάμους, στὰ συμπόσια' στὰ χρυσὰ καὶ τ' ἀσημένια σκεύη' στὰ κοσμήματα καὶ στὶς τοιχογραφίες... Τόσο περιπόθητο σ' ὅλους ἔγινε τὸ θαυμαστὸ αὐτὸ δῶρο, ἡ ἀνέκφραστη αὐτὴ χάρη".
Πράγματι, ὅπου κι ἂν στρέψει κανεὶς τὸ βλέμμα του, μέσα κι ἔξω ἀπὸ τὸ Ναό, θὰ δεῖ τὸ σημεῖο τοῦ Σταυροῦ. Σὰν ὁρατό, σχηματικὸ σύμβολο, ἀλλὰ καὶ σὰν ἱερὴ χειρονομία.
Γιατί ὅμως;
Γιατί ἀπὸ τότε ποὺ πάνω στὸ σταυρὸ καρφώθηκε καὶ πέθανε γιὰ τὴ σωτηρία τοῦ κόσμου ὁ ἴδιος ὁ Θεός, ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός, τὸ ὄργανο αὐτὸ τῆς τιμωρίας ἔγινε ὄργανο σωτηρίας. "... Οὐ γὰρ ἔτι καταδίκης ἐστι τιμωρία, ἀλλὰ τρόπαιον ἐδείχθη ἠμὶν σωτηρίας", λέει ἕνα τροπάριο. Τὸ ἀντικείμενο τῆς αἰσχύνης ἔγινε ἡ δόξα τῆς Ἐκκλησίας. Τῆς κατάρας τὸ σύμβολο, ἔγινε "ἀρᾶς τῆς ἀρχαίας λύτρον". Τῆς ὀδύνης καὶ τοῦ θανάτου τὸ ξύλο, ἔγινε "χαρᾶς σημεῖον" καὶ "ζωῆς ταμεῖον". Καὶ ὂλ' αὐτὰ ἐπειδὴ πάνω στὸ ξύλο τοῦ σταυροῦ, μαζὶ μὲ τὸ πανάχραντο σῶμα Του, ὁ Κύριος κάρφωσε καὶ τὶς ἁμαρτίες μας.
Ὁ σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ μᾶς συμφιλίωσε μὲ τὸν οὐράνιο Πατέρα, ἀπὸ τὸν Ὅποιο μᾶς εἶχε χωρίσει ὁ διάβολος, ἐξαπατώντας τοὺς προπάτορες. Ὁ σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ μᾶς ἄνοιξε τὴ βασιλεία τῶν οὐρανῶν, ἀφοῦ μέχρι τὴ σταύρωση Ἐκείνου ὁ Ἅδης κατάπινε ἀχόρταγα ἀκόμη καὶ τοὺς δικαίους. Γι' αὐτὸ ἔχει τόση δύναμη καὶ χάρη, τὴ δύναμη καὶ τὴ χάρη τοῦ Χριστοῦ, πού, ὅταν σταυρώθηκε, τὴ μεταβίβασε μὲ τρόπο μυστικὸ καὶ ἀκατάληπτο στὸν τίμιο σταυρό Του, ὅπως σοφὰ μᾶς λέει καὶ ἡ ὑμνολογία: " Ὁ σταυρός σου, Χριστέ, εἰ καὶ ξύλον ὀρᾶται τὴ οὐσία, ἀλλὰ θείαν περιβέβληται δυναστείαν καὶ αἰσθητῶς τῷ κοσμῶ φαινόμενος, νοητῶς τὴν ἠμῶν θαυματουργεῖ σωτηρίαν...".
Πῶς ὅμως θὰ γίνει γιὰ μᾶς φυλακτήριο τὸ σημεῖο τοῦ σταυροῦ; Πώς θὰ γίνει στὰ χέρια μᾶς φόβητρο τῶν δαιμόνων; Ἂν τὸ κάνουμε σωστά. Ἂν τὸ κάνουμε ὅπως μᾶς παραδίδει καὶ μᾶς διδάσκει ἡ ἅγια Ἐκκλησία μας -μὲ πίστη, εὐλάβεια, συναίσθηση, ἱεροπρέπεια, ταπείνωση καὶ διάκριση.
Πῶς δηλαδή;
Ἀρχικὰ ἑνώνουμε τὰ τρία πρῶτα δάκτυλα τοῦ δεξιοῦ χεριοῦ, ὁμολογώντας ἔτσι τὴν πίστη μᾶς σ' ἕνα Θεό, ποὺ εἶναι ταυτόχρονα καὶ τρεῖς ὑποστάσεις, τρία πρόσωπα -ὁ Πατήρ, ὁ Υἱὸς καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα-, ὁμοούσια, ἑνωμένα μεταξύ τους "ἀχωρίστως" καὶ "ἀδιαιρέτως". Τὰ ἄλλα δύο δάκτυλα, ποὺ ἀκουμποῦν στὴν παλάμη, συμβολίζουν τὶς δύο φύσεις τοῦ Κυρίου μας, τὴ θεία καὶ τὴν ἀνθρώπινη. Μ' αὐτὸ τὸν τρόπο κάνουμε μία συμβολικὴ ὁμολογία τῆς ὀρθοδόξου πίστεώς μας, ποὺ βάσεις καὶ θεμέλια της ἀποτελοῦν τὸ τριαδολογικὸ καὶ τὸ χριστολογικὸ δόγμα.
Μετὰ φέρνουμε τὸ χέρι στὸ μέτωπο, τὴ σωματικὴ περιοχὴ τῆς διανοητικῆς λειτουργίας, φανερώνοντας ἔτσι ὅτι ἀγαποῦμε τὸ Θεὸ μ' ὅλη τὴ διάνοιά μας καὶ ὅτι ἀφιερώνουμε σ' Αὐτὸν ὅλες τὶς σκέψεις μας.
Τὸ χέρι ἔρχεται κατόπιν στὴν κοιλιά. Ἔτσι δηλώνουμε συμβολικὰ ὅτι προσφέρουμε στὸν Κύριο ὅλες τὶς ἐπιθυμίες μας καὶ ὅλα τὰ συναισθήματά μας.
Τέλος, φέρνουμε τὸ χέρι στοὺς ὤμους, πρῶτα στὸ δεξιὸ καὶ μετὰ στὸν ἀριστερό, ὁμολογώντας ἔτσι ὅτι καὶ κάθε σωματική μας δραστηριότητα ἀνήκει σ' Ἐκεῖνον.
Μίαν ἄλλη συμπληρωματικὴ ἑρμηνεία, θεολογικότατη μέσα στὴν ἁπλότητά της, μᾶς δίνει στὴν πέμπτη διδαχὴ τοῦ ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός:
"Ἀκούσατε, χριστιανοί μου, πῶς πρέπει νὰ γίνεται ὁ σταυρὸς καὶ τί σημαίνει. Μᾶς λέγει τὸ Ἅγιον Εὐαγγέλιον πὼς ἡ ἁγία Τριάς, ὁ Θεός, δοξάζεται εἰς τὸν οὐρανὸν περισσότερο ἀπὸ τοὺς ἀγγέλους. Τί πρέπει νὰ κάμεις καὶ ἐσύ; Σμίγεις τὰ τρία σου δάκτυλα μὲ τὸ δεξιὸν τὸ χέρι σου καὶ μὴν ἠμπορώντας νὰ ἀνεβεῖς εἰς τὸν οὐρανὸν νὰ προσκύνησης, βάνεις τὸ χέρι σου εἰς τὸ κεφάλι σου, διατὶ τὸ κεφάλι σου εἶναι στρογγυλὸ καὶ φανερώνει τὸν οὐρανὸν καὶ λέγεις μὲ τὸ στόμα: Καθὼς ἐσεῖς οἱ ἄγγελοι δοξάζετε τὴν Ἁγίαν Τριάδα εἰς τὸν οὐρανόν, ἔτσι καὶ ἐγώ, ὡς δοῦλος ἀνάξιος, δοξάζω καὶ προσκυνῶ τὴν Ἁγίαν Τριάδα. Καὶ καθὼς αὐτὰ τὰ δάκτυλα εἶναι τρία -εἶναι ξεχωριστά, εἶναι καὶ μαζὶ- ἔτσι εἶναι καὶ ἡ ἁγία Τριάς, ὁ Θεός, τρία πρόσωπα καὶ ἕνας μόνος Θεός. Κατεβάζεις τὸ χέρι σου ἀπὸ τὸ κεφάλι σου καὶ τὸ βάνεις εἰς τὴν κοιλίαν σου καὶ λέγεις: Σὲ προσκυνῶ καὶ σὲ λατρεύω, Κύριέ μου, ὅτι κατεδέχθης καὶ ἐσαρκώθης εἰς τὴν κοιλίαν τῆς Θεοτόκου διὰ τὰς ἁμαρτίας μας. Τὸ βάζεις πάλιν εἰς τὸν δεξιόν σου ὦμον καὶ λέγεις: Σὲ παρακαλῶ, Θεέ μου, νὰ μὲ συγχώρησης καὶ νὰ μὲ βάλεις εἰς τὰ δεξιά σου μὲ τοὺς δικαίους. Βάνοντας τὸ πάλι εἰς τὸν ἀριστερὸν ὦμον λέγεις: Σὲ παρακαλῶ, Κύριέ μου, μὴ μὲ βάλεις εἰς τὰ ἀριστερὰ μὲ τοὺς ἁμαρτωλούς. Ἔπειτα κύπτοντας κάτω εἰς τὴν γῆν: Σὲ δοξάζω, Θεέ μου, σὲ προσκυνῶ καὶ σὲ λατρεύω, ὅτι, καθὼς ἐβάλθηκες εἰς τὸν τάφον, ἔτσι θὰ βαλθῶ καὶ ἐγώ. Καὶ ὅταν σηκώνεσαι ὀρθός, φανερώνεις τὴν Ἀνάστασιν καὶ λέγεις: Σὲ δοξάζω, Κύριέ μου, σὲ προσκυνῶ καὶ σὲ λατρεύω, πὼς ἀναστήθηκες ἀπὸ τοὺς νεκροὺς διὰ νὰ μᾶς χαρίσεις τὴν ζωὴν τὴν αἰώνιον. Αὐτὸ σημαίνει ὁ πανάγιος σταυρός."
Ὅπως διαπιστώνουμε ἀπὸ τὰ παραπάνω, τὸ σημεῖο τοῦ σταυροῦ κλείνει μέσα τοῦ ὅλα τὰ σωτηριώδη γεγονότα, ποὺ οἰκονόμησε ἡ ἄπειρη ἀγάπη τοῦ Θεοῦ γιὰ τὸν "πεπτωκότα" ἄνθρωπο.
Γι' αὐτὸ ἀκριβῶς εἶναι σημεῖο σωτήριο, σημεῖο ζωοποιό, σημεῖο ἁγιαστικό, "νικοποιὸν ὅπλον" (ἅγιος Σωφρόνιος Ἱεροσολύμων), "τῶν κακῶν ἀλεξιτήριον" (ἄγ. Γρηγόριος Νύσσης), "κεφάλαιον τῶν ἀγαθῶν ἁπάντων" (ἄγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος) γιὰ τοὺς χριστιανούς.
Ἂς τὸ χρησιμοποιοῦμε λοιπὸν ὅσο μποροῦμε πιὸ συχνά, ἁγιάζοντας μ' αὐτὸ κάθε πτυχὴ τῆς καθημερινῆς καὶ τῆς πνευματικῆς μας ζωῆς.
Ἱερὰ Μονὴ Παρακλήτου
Η εύρεσις
Σύμφωνα με την αρχαιότατη παράδοση, το ακριβές σημείο όπου ήταν ο λοφίσκος τού Γολγοθά και θαμμένος ο Τίμιος Σταυρός, υπέδειξε κάποιος Εβραίος, ονόματι Ιούδας, όταν
συνέβη το ακόλουθο θαύμα: Στο σημείο κάτω από το οποίο, βαθιά στο χώμα, βρισκόταν ο Σταυρός τού Κυρίου, φύτρωνε ένα μικρό φυτό πού μοσχοβολούσε και το οποίο λεγόταν
βασιλικό χόρτο ή βασιλικός. Κι ενώ το ξερίζωναν εκείνο ξαναφύτρωνε.
Η αγία Ελένη μετά από θερμή προσευχή ζήτησε να της δοθεί από τον Θεό σημείο. Και της δόθηκε:
Μικρός σε ένταση σεισμός σημειώθηκε στο σημείο εκείνο, άνοιξε η γη και από το μικρό άνοιγμα πρόβαλε ο ευωδιαστός βασιλικός. Τότε έδωσε εντολή να σκάψουν οι εργάτες
ακριβώς εκεί. Δεν άργησαν να βρεθούν οι τρεις σταυροί: τού Χριστού και «των συσταυρωθέντων δύο ληστών». Ποιος όμως ήταν τού Σωτήρος Κυρίου; Πάλι κατά την παράδοση,
την οποία αναφέρουν εκκλησιαστικοί συγγραφείς, η απορία λύθηκε με τον έξης θαυματουργικό τρόπο: Κοντά στο σημείο πού έγινε η ανεύρεση των σταυρών βρισκόταν μία βαριά
άρρωστη γυναίκα. Ακούμπησαν πάνω της, διαδοχικά, τούς δύο σταυρούς χωρίς αποτέλεσμα. Ύστερα έκαναν το ίδιο και με τον τρίτο. Και, ώ τού θαύματος, η άρρωστη έγινε αμέσως
καλά!
Η αγία Ελένη και οι λοιποί παρόντες κατάλαβαν ότι αυτός ήταν ο Τίμιος Σταυρός. Πολλοί μάλιστα από τούς Εβραίους πίστεψαν στο Χριστό. Η δε αγία Ελένη ανέθεσε το έργο της
ανεύρεσης και των ήλων (καρφιών) με τα οποία κάρφωσαν τα άχραντα χέρια και τα πόδια τού Ιησού πάνω στο ξύλο τού Σταυρο.
Η είδηση της εύρεσης τού Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού χαροποίησε όλους τούς χριστιανούς, ο δε αυτοκράτορας Μέγας Κωνσταντίνος επιχορήγησε γενναιόδωρα και η μητέρα του
αγία Ελένη ανήγειρε στο σημείο όπου βρέθηκε ο Σταυρός τον ιερό ναό της Αναστάσεως. Επίσης το ναό της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ, άλλον στο όρος των Ελαιών κ.λπ. Πριν
αναχωρήσει για την Κωνσταντινούπολη έκοψε (κατά την παράδοση) τον τίμιο Σταυρό κάθετα, με αποτέλεσμα να έχει δύο Σταυρούς, λεπτότερους ως προς το πάχος. Τον έναν
άφησε στα Ιεροσόλυμα, τον άλλον πήρε μαζί της.
Η αγία Ελένη, κομίζοντας το υπερπολύτιμο εύρημα, έφτασε στην Κωνσταντινούπολη το έτος 327. Ο αυτοκράτορας γιος της Κωνσταντίνος, οι επίσκοποι, οι πρεσβύτεροι, οι διάκονοι
και όλος ο λαός υποδέχτηκαν τον τίμιο Σταυρό με ευλάβεια και δάκρυα χαράς. Ο επίσκοπος Μακάριος τον έθεσε στη διάθεση των χριστιανών για προσκύνηση. Ενώ ο
Κωνσταντίνος, δύο από τούς ήλους (καρφιά) τοποθέτησε, κατά την παράδοση, στο βασιλικό του στέμμα και τμήμα τού Σταυρού έφερε στη Ρώμη και το αποθησαύρισε στο ναό πού
ανήγειρε προς τιμήν τού Τιμίου Σταυρού.
Αρκετά μοναστήρια υποστηρίζουν ότι κατέχουν μικρά τεμάχια από το Σταυρό τού Κυρίου. Το μεγαλύτερο όμως απ’ αυτά βρίσκεται στην αγιορείτικη Ιερά Μονή τού Ξηροποτάμου.
Η Ύψωσις του Τιμίου Σταυρού
Η πρώτη αυτή «Ύψωσις» και προσκύνησις τού τιμίου Σταυρού αρχικά στην Ιερουσαλήμ και λίγο αργότερα στην Κωνσταντινούπολη, ακολουθήθηκε και από δεύτερη, 300 περίπου
χρόνια αργότερα, όπως γράφουν οι συναξαριστές, επί των ημερών τού μεγάλου αυτοκράτορος Ηρακλείου (575-621): Το έτος 614 οι Πέρσες εισέβαλαν και στην περιοχή της
Παλαιστίνης και τη λεηλάτησαν. Μεταξύ άλλων άρπαξαν ως λάφυρο και τον Τίμιο Σταυρό τον οποίο και μετέφεραν στην πατρίδα τους. Ο Ηράκλειος κατώρθωσε στη συνέχεια να
κατανικήσει σε όλα τα μέτωπα τούς Πέρσες. Έφτασε μάλιστα μέχρι την Περσία «και ανέλαβε πάλιν τον Τίμιον Σταυρόν», το έτος 628. Τότε έγινε, μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα,
η δεύτερη «Ύψωσις». Και με αυτήν συνδέεται ο γνωστότατος ύμνος, πού αποτελεί και το απολυτίκιο της εορτής: Σώσον, Κύριε, τον λαόν σου και ευλόγησον την κληρονομίαν σου,
νίκας τοις βασιλεύσι κατά βαρβάρων δωρούμενος, και το σον φυλάττων δια του Σταυρού σου πολίτευμα.
Εορτές με αναφορά στον Τίμιο Σταυρό
Εκτός από τη μεγάλη εορτή της Υψώσεως του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού, την οποία πανηγυρίζει με κατάνυξη και ευλάβεια ο χριστιανικός κόσμος, η Αγία μας Εκκλησία έχει
καθιερώσει και άλλες εορτές, με αναφορά στον Σταυρό τού Κυρίου. Έτσι, στη διάρκεια τού εκκλησιαστικού έτους πού αρχίζει την 1η Σεπτεμβρίου, εορτές με αναφορά στον Τίμιο
Σταυρό είναι οι έξης:
4 Σεπτεμβρίου· Μωυσέως του προφήτου: Στην υμνολογία της ημέρας γίνεται συχνή μνεία του Σταυρού, επειδή πολλά γεγονότα της ζωής του μεγάλου αυτού προφήτη θεωρούνται
προτύπωση του ζωοποιού Ξύλου.
13 Σεπτεμβρίου· Προεόρτια της Υψώσεως τού Τιμίου Σταυρού.
14 Σεπτεμβρίου· Η παγκόσμιος Ύψωσίς του Τιμίου Σταυρού
21 Σεπτεμβρίου· Η απόδοσις της εορτής της Υψώσεως.
7 Μαρτίου· «Του εν ουρανώ φανέντος σημείου τού Τιμίου Σταυρού, ώρα τρίτη της ημέρας...».
31 Ιουλίου· Προεόρτια της προελεύσεως τού Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού.
1 Αυγούστου· Η πρόοδος τού τιμίου και ζωοποιού Σταυρού.
Η Γ΄ Κυριακή των Νηστειών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι αφιερωμένη στην προσκύνηση τού Σταυρού, γι’ αυτό και λέγεται «της Σταυροπροσκυνήσεως». Και φυσικά,
αφιερωμένη στο Σταυρό και τη Σταύρωση τού Κυρίου είναι
Η Μεγάλη Παρασκευή και κάθε Παρασκευή τού έτους, καθώς και η Τετάρτη.
